โครงหลังคา ส่วนกันแดดกันฝน ทำหน้าที่รองรับโครงสร้างหลังคา และความรู้ด้านวัสดุทำโครง
โครงหลังคา เป็นส่วนที่มีความสำคัญของการก่อสร้างหลังคาอย่างมาก เนื่องจากทำหน้าที่รับน้ำหนักแผ่นหลังคา ช่วยให้โครงสร้างของหลังคามีความแข็งแรง สามารถทนทานต่อสภาพอากาศต่าง ๆ ได้ ทั้งนี้ วัสดุที่นำมาใช้ในการมุงหลังคาจะมีความแตกต่างตามความประสงค์ของผู้สร้าง ไม่ว่าจะเป็น กระเบื้องลอนคู่ กระเบื้องคอนกรีต (ซีแพคโมเนีย) แผ่นเหล็กรีดร้อน หรือสังกะสี ซึ่งล้วนแล้วแต่มีน้ำหนักเบา-หนักแตกต่างกันตามคุณภาพของวัสดุ
น้ำหนักของวัสดุมุงหลังคาเหล่านี้นับว่ามีความสำคัญ เนื่องจากการเลือกใช้วัสดุที่เหมาะสมกับโครงสร้างหลังคาจะนำไปสู่ความมั่นคงปลอดภัยของตัวอาคาร ดังนั้น ก่อนการมุงหลังคาจึงต้องมีการคำนวณหาน้ำหนักของวัสดุมุงหลังคาเสียก่อน เพื่อให้ได้ค่าที่มีความเที่ยงตรงแม่นยำ
วัสดุโครงหลังคา
วัสดุที่นิยมนำมาขึ้นโครงหลังคา ส่วนใหญ่จะต้องมีความแข็งแรงทนทาน รองรับน้ำหนักได้มาก จึงนิยมใช้ไม้หรือเหล็กรูปพรรณที่มักใช้ในงานโครงสร้างมาขึ้นโครงหลังคา เนื่องจากเป็นวัสดุโครงหลังคาที่หาง่าย ราคาถูก ตลอดจนมีหลากหลายรูปแบบให้เลือกใช้ตามความเหมาะสม อย่างไรก็ตาม การขึ้นโครงหลังคาในอดีตจะนิยมใช้ไม้ที่มีความแข็งแรงและทนทานต่อสภาพอากาศได้ค่อนข้างมาก แต่เนื่องจากปัจจุบันไม้หายากและมีราคาแพง เหล็กรูปพรรณจึงเป็นทางเลือกที่เหมาะสมและสบายกระเป๋ากว่า
หลังคา
หลังคาเป็นส่วนประกอบที่ทุกบ้านต้องมี เนื่องจากเป็นส่วนที่ถูกสร้างขึ้นมาเพื่อคุ้มแดด คุ้มฝนให้กับผู้พักอาศัย ตามปกติแล้ว หลังคามักจะไม่ค่อยมีการแต่งเติมหรือซ่อมแซมบ่อยครั้ง ด้วยเหตุนี้ การเลือกใช้วัสดุโครงหลังคาจึงมีความสำคัญ เพราะหากขึ้นโครงหลังคาในช่วงสร้างบ้านใหม่ ๆ แล้ว โครงดังกล่าวก็จะตั้งอยู่อย่างยาวนานไปหลายสิบปีเลยทีเดียว ดังนั้น การเลือกโครงหลังคาที่ดีจึงจำเป็นต้องเลือกโครงที่สามารถรองรับน้ำหนักของวัสดุมุงหลังคาและอุปกรณ์ในการมุงหลังคาได้อย่างปลอดภัย เพื่อความคงทนถาวร และอายุการใช้งานของหลังคาบ้านในระยะยาวนั่นเอง
ส่วนประกอบของโครงหลังคา
- แป หรือระแนง เป็นไม้ที่มีรูปร่างคล้ายสี่เหลี่ยมจัตุรัส วางอยู่บนบริเวณ ‘จันทัน’ ทำหน้าที่รองกระเบื้องหลังคาที่มุงเพื่อป้องกันแดดและฝน แปจะวางห่างกันตามขนาดของกระเบื้องแต่ละชนิด นิยมวางขนานกับแนวอกไก่หรือคานที่อยู่ส่วนกลางของหลังคา
- จันทัน เป็นส่วนที่ถูกออกแบบมาเพื่อรองรับแปที่จะทำหน้าที่รับน้ำหนักของกระเบื้องมุงหลังคาอีกชั้นหนึ่ง ปกติแล้ว จันทันจะวางเอียงลาดไปตามลักษณะของหลังคา โดยมีตำแหน่งพาดอยู่บริเวณอเสและอกไก่ และจะวางเป็นระยะห่างกัน 1 เมตรจนทั่วทั้งหลังคา
- อกไก่ ส่วนอกไก่ทำหน้าที่รองรับน้ำหนักจันทันที่วางไปตามแนวสันหลังคา โดยวางอยู่บนตำแหน่งดั้งของสันหลังคา มีลักษณะคล้ายกับคานอยู่บริเวณส่วนกลางของหลังคาทรงจั่วหรือทรงปั้นหยา
- ดั้ง เป็นส่วนที่ตั้งอยู่บริเวณแนวสันหลังคา ทำหน้าที่รองรับน้ำหนักของอกไก่ที่วางพาดไปตามแนวสันหลังคา
- ขื่อ เป็นส่วนที่วางอยู่บริเวณหัวเสา มีหน้าที่ในการยึดหัวเสาและนับแรงดึงในแนวคาน ตลอดจนช่วยถ่ายน้ำหนักลงสู่เสา ยึดโครงผนังให้มีความแข็งแรง ขื่อมีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งได้ว่า สะพานรับดั้ง
- อเส ส่วนที่มีลักษณะคล้ายคานวางอยู่บริเวณริมด้านนอกของเสา ทำหน้าที่ยึดและรัดหัวเสา ตลอดจนช่วยรับน้ำหนักของโครงหลังคาที่ถ่ายแรงลงสู่เสา
- เชิงชาย เป็นไม้ที่มีประโยชน์สำหรับการปิดปลายจันทันตามแนวชายคา ตลอดจนช่วยปิดช่องโค้งใต้แผ่นกระเบื้องมุงหลังคา รวมทั้งปรับแนวชายคาให้เป็นระเบียบ มีความสวยงาม และป้องกันความเสื่อมสภาพลงของไม้บริเวณปลายจันทัน
- ปั้นลม เป็นส่วนที่ถูกออกแบบมาใช้บริเวณหัวแปและครอบข้างหลังคา มีหน้าที่ในการปิดหัวท้ายของโครงสร้างหลังคาจั่ว และป้องกันลมไม่ให้ปะทะหลังคาโดยตรง ตลอดจนช่วยป้องกันน้ำฝนไม่ให้รั่วไหลเข้าไปในบ้าน ปั้นลมมักนิยมทำจากไม้ ทั้งไม้จริงและไม้สังเคราะห์
โครงหลังคาเหล็ก
ดังที่ได้กล่าวไปแล้วว่าโครงหลังคาเหล็กนิยมใช้เหล็กประเภทต่าง ๆ ในการขึ้นโครง ไม่ว่าจะเป็นเหล็กกล่อง เหล็กรูปตัวซี ซึ่งเป็นเหล็กประเภทที่หาซื้อได้ง่ายตามร้านค้าทั่วไป อย่างไรก็ตาม สิ่งที่ต้องเน้นย้ำความสำคัญคือคุณภาพของเหล็กที่ใช้สำหรับการก่อสร้างโครงหลังคา เพราะเหล็กที่มีคุณภาพดีย่อมหมายถึงโครงสร้างของหลังคาที่มีความแข็งแรงทนทานด้วยเช่นกัน
เหล็กที่มักนิยมนำมาใช้ในการก่อสร้างอาคารนั้น หากเน้นราคาถูกก็อาจใช้เหล็กเบาหรือเหล็กที่ผ่านการรีดซ้ำหรือรีไซเคิลมาแล้ว ซึ่งเหล็กเบานั้น แม้ว่าจะมีราคาถูกก็จริง แต่ในด้านของความทนทานยังสู้เหล็กเต็มหรือเหล็กมาตรฐานไม่ได้ นอกจากนั้น น้ำหนักของเหล็กที่นำมาใช้ในการขึ้นโครงหลังคาก็นับว่ามีความสำคัญต่อความแข็งแรงด้วยเช่นกัน โดยผู้รับเหมาหรือเจ้าของบ้านสามารถตรวจสอบคุณภาพของเหล็กได้ด้วยการสังเกตมาตรฐานอุตสาหกรรม หรือเครื่องหมาย มอก.ที่สามารถการันตีคุณภาพของเหล็กได้ในระดับหนึ่ง ทั้งนี้ ก็ขึ้นอยู่กับการขนส่งและการจัดเก็บรักษาเหล็กด้วยเช่นกัน
ข้อแนะนำในการก่อสร้างโครงหลังคา
- การก่อสร้างโครงหลังคาที่มีคุณภาพและปลอดภัยสอดคล้องกับแบบนั้น วัสดุที่นำมาใช้จะต้องผ่านมาตรฐานอุตสาหกรรม มีการเก็บรักษาเป็นอย่างดีก่อนที่จะนำมาใช้ หากใช้ไม้ในการขึ้นโครงหลังคา ไม้ดังกล่าวต้องอยู่ในสภาพดี ไม่ร่องรอยปริแตกหรือโค้งงอจนผิดรูป ที่สำคัญควรต้องผ่านการทาน้ำยากันปลวดเรียบร้อยแล้ว ส่วนเหล็กที่จะนำมาขึ้นโครงก็ต้องตรวจสอบให้ดีว่าไม่ถูกสนิมกัดหรือมีสภาพที่ชำรุดทรุดโทรม เพราะจะส่งผลต่อความแข็งแรงของโครงสร้างหลังคาได้
- การเชื่อมต่อของโครงหลังคากับตัวบ้านต้องผ่านกระบวนการที่มีประสิทธิภาพ สามารถเกาะยึดกับตัวบ้านและเสาได้อย่างแข็งแรง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในส่วนของหลังคาที่เหล็กรอยเชื่อมจะต้องมีการตอกย้ำถึงความมั่นคงแข็งแรง ตลอดจนมีการทาสีป้องกันสนิมเพื่อช่วยลดการกัดเซาะของเหล็กด้วย ทั้งนี้ ก็เป็นไปเพื่อความแข็งแรงของหลังคาที่จะอยู่กับผู้พักอาศัยไปอีกหลายสิบปี สามารถทนทานต่อสภาพอากาศและลมพายุได้เป็นอย่างดี
